“Tarih, yaşanırken asla tarih gibi görünmez. – John W. Gardner”
Son zamanlarda haberlere baktığınızda, sanki tarihin sürekli tekerrür ettiğini hissettiğiniz oluyor mu? Ekonomik çalkantılar, toplumsal kutuplaşmalar, küresel krizler… Sanki insanlık bunların benzerlerini daha önce de yaşamış gibi, değil mi? Peki ya size, tüm bu olayların aslında öngörülebilir bir döngünün parçası olabileceğini söyleyen bir teori bulunduğunu söylesem?
Bugün, oldukça tartışmalı ama bir o kadar da düşündürücü bir teoriye dalacağız: Strauss-Howe Kuşak Teorisi ve onun merkezindeki “Dördüncü Dönüş” yani büyük kriz dönemi kehaneti. Acaba tarih gerçekten gizli bir ritimle mi akıyor ve biz şu an o ritmin neresindeyiz?
Bu teori iki Amerikalı yazar tarafından ortaya atıldı: William Strauss ve Neil Howe. Bu yazarlar tarihsel olayları inceleyerek bazı çıkarımlar yapmışlar. Özellikle Amerikan tarihini incelediklerinde, yaklaşık 80-90 yıllık periyotlarla tekrarlayan döngüler bulmuşlar. Bu döngülerdeki toplumsal ruh halleri ve kuşak davranışlarının benzer olduğunu fark etmişler. İşte bu 80-90 yıllık döngüye “Saeculum” adını vermişler, yani kabaca uzun bir insan ömrü. Ve her Saeculum’u, tıpkı mevsimler gibi, dört farklı evreye, yani “Turning”e, “dört dönüş” dönemine ayırıyorlar.
Bir anlamda bunları tarihin mevsimleri gibi görebiliriz. Kitapta yazılanlara göre bu dört dönüş şöyle işliyor: Bir Kriz sonrası toplum yeniden yapılanıyor ve bir “Yükseliş” dönemi başlıyor. Bu dönemde kurumlar güçlü, ortak bir amaç var. Sonra “Uyanış” geliyor; bu dönemde insanlar maneviyata yöneliyor, mevcut düzeni sorgulamaya başlıyorlar. Ardından “Çözülme” dönemi başlıyor; bireysellik zirve yapıyor, toplumsal bağlar zayıflıyor, güvensizlik artıyor. Ve son olarak, döngüyü tamamlayan “Kriz” dönemi geliyor. Bu dönem, genellikle büyük bir dış tehdit veya iç kargaşa ile tetikleniyor, eski düzen yıkılıyor ve yenisi kuruluyor. İşte teoriye göre, bu döngü yüzyıllardır tekrar ediyor. Bunu görselleştirecek olursak şöyle bir tablo çizebiliriz.
Dört Dönüş – Tarihin Mevsimleri
High (Yükseliş – İlkbahar): Topluluk, istikrar, iyimserlik. (Örn: II. Dünya Savaşı sonrası Amerika)
Awakening (Uyanış – Yaz): Bireysellik, maneviyat arayışı, kurumlara başkaldırı. (Örn: 1960’lar ve 70’ler)
Unraveling (Çözülme – Sonbahar): Bireycilik, güvensizlik, kutuplaşma. (Örn: 1980’ler, 90’lar, 2000’lerin başı)
Crisis (Kriz – Kış): Tehlike algısı, kolektif eylem, kurumların yıkılıp yeniden inşası. (Örn: Amerikan İç Savaşı, Büyük Buhran ve II. Dünya Savaşı)
Teorinin en çarpıcı ve tartışmalı kısmı da işte bu sonuncu dönem: Dördüncü Dönüş, yani Kriz. Strauss ve Howe’a göre bu dönem, toplumun varoluşsal bir tehditle yüzleştiği, büyük fedakarlıkların yapıldığı, eski kurumların yerle bir olup yenilerinin inşa edildiği bir fırtına zamanı. Amerikan İç Savaşı, Büyük Buhran ve İkinci Dünya Savaşı, teorisyenlere göre geçmişteki Dördüncü Dönüş örnekleri.
Peki ya şimdi? Yani yayımlanan bu kitaba göre “Dördüncü Dönüş” dönemindeyiz. 2008 Küresel Finans Krizi, ardından gelen siyasi kutuplaşmalar, COVID-19 pandemisi, artan jeopolitik gerginlikler. Strauss-Howe teorisine inananlar, tüm bunların yeni bir Dördüncü Dönüş’ün sancıları olduğunu iddia ediyor. Şunu da belirtmem gerek, bu teori 90’lı yıllarda ortaya atıldı ve ta o zamanlar 2069 yılına kadar olacak şeyleri tahmin etmeye çalıştılar. Bunların bir kısmı gerçekleşti. O günden bugüne yazarlardan biri hayatını kaybetti, diğeri ise yani Neil Howe da geçenlerde bu kitabı kaleme aldı: “The Fourth Turning is Here” yani dördüncü dönüş geldi. Kitabın kapağında da gördüğünüz gibi dörde bölünmüş bir şeklin dördüncüsü dağılmaya başlamış durumda. Ayrıca kitabın ilk bölümüne de Game of Thrones’dan ilhamla “Winter is Here” demiş yazar, yani kış geldi. Biliyorum oldukça gizemli bir Nostradamus kitabı gibi ama biz her zaman olduğu gibi konuya analitik ve bilimsel bir bakış açısıyla yaklaşacağız ve bu iddiaların doğruluk payını tartışacağız birazdan ama önce bir soru sormak istiyorum.
—-
Peki, böylesine büyük değişimlerin, belirsizliklerin ve hatta krizlerin yaşanabildiği dönemlerde, özellikle de ayakta kalmak ve büyümek zorunda olan işletmeler ne yapabilir? Tarih bize gösteriyor ki, bu tür zamanlarda kontrolü ele almak, verimliliği maksimuma çıkarmak ve en önemlisi kaynakları akıllıca yönetmek hayati önem taşıyor. İşte tam bu noktada, bugünkü videomuzun sponsoru Odoo devreye giriyor ve işletmelere ihtiyaç duydukları sağlam zemini sunuyor.
Odoo, iş dünyasının karmaşasına ve dağınıklığına modern bir çözüm getiriyor. Muhasebe, CRM, Satış, Proje Yönetimi, Envanter, İnsan Kaynakları… Aklınıza gelebilecek tüm iş süreçleriniz için 45’ten fazla tam entegre uygulamayı tek bir platformda topluyor. Bu sayede farklı sistemler arasında veri aktarma, uyumsuzluk sorunları ve verimsizlikle boğuşmak yerine, tüm operasyonlarınızı pürüzsüzce yönetebiliyorsunuz.
Özellikle Türkiye’deki işletmeler için kritik olan e-fatura ve e-arşiv gibi yasal süreçler de çok daha kolay. Mevzuata tam uyumlu, otomatikleşmiş faturalama süreçleri sayesinde hem zamandan tasarruf ediyor hem de olası hataların ve cezaların önüne geçiyorsunuz.
Üstelik tüm bu farklı uygulamalar için ayrı ayrı ücret ödemek yerine tek bir abonelik yapıyorsunuz. Hatta seçeceğiniz tek bir Odoo uygulamasını, ömür boyu ve sınırsız kullanıcıyla tamamen ücretsiz kullanabiliyorsunuz.
İster seçtiğiniz ücretsiz uygulamanızı hemen alın, ister Odoo’nun tüm uygulama paketini kredi kartı bilgisi girmeden ücretsiz deneyin. İşinizi gelecekteki değişimlere hazırlamak ve verimliliğinizi artırmak için hemen açıklamalardaki bağlantıyı kullanın.
—
Peki, bu 80-90 yıllık döngüleri ve Dört Dönüşüm’ü harekete geçiren motor ne? Bu teorisyenlere göre cevap kuşaklarda yatıyor. Yani cevap nesillerde. Onu açıklayacağım ama ben başka kendi yaptığım bazı okumalara ve gözlemlere dayanarak bu denkleme başka bir güçlü faktörü daha eklemek istiyorum. Teknoloji.
Amerika tarihine ve belki de daha geniş anlamda dünya tarihine baktığımızda, yaklaşık her 80 yılda bir büyük bir “yeniden icat” döneminin başladığını fark ediyoruz. İnovasyon sıçramaları oluyor.
Toplumlar büyük kriz dönemlerinden her çıktıklarında, onları takip eden çeyrek yüzyıl boyunca inanılmaz bir teknolojik büyüme yaşanıyor ve dünya tamamen yeniden tasarlanıyor. Bunu daha iyi anlamak için gelin birlikte biraz tarihte geriye gidelim ve teknolojik dönüşümlerle dolu bu dönemlere yakından bakalım. Benim incelediğim kaynaklar Amerika ve Batı tarihine odaklanmış durumdalar ama zaten son yüzyıllarda teknolojik sıçramalar ve inovasyonlar da daha çok bu coğrafyalarda gerçekleştiği için çıkaracağımız dersler açısından herhangi bir eksiklik olacağını sanmıyorum.
80 yıl önceye gittiğimizde, 1945 yılında, insanlık İkinci Dünya Savaşı’nın yıkıcı etkilerinden çıkıyordu. Savaşın bitişiyle birlikte sadece siyasi değil, teknolojik bir devrim de başladı. Nükleer enerji, bilgisayarlar, ticari havacılık ve plastikler gibi dönemin en önemli teknolojileri, savaşın hemen ardından hızla yayıldı. Amerika’da atom enerjisi ilk kez barışçıl amaçlarla kullanılmaya başlandı ve enerji üretiminde yeni bir çağ açıldı. İlk dijital bilgisayarlar bu dönemde geliştirildi ve bilgisayar çağı resmen başladı. Ticari uçaklarla küresel seyahat sıradanlaştı ve dünya hiç olmadığı kadar küçüldü. Bu teknolojik yeniliklerin tetiklediği ekonomik büyüme, altyapı yatırımlarıyla desteklendi. Dev otoyollar, banliyöler, modern şehirleşme ve eğitim kurumlarının büyük çapta genişlemesiyle toplum yapısı kökten değişti.
Ancak bakın bundan da önceye hatta tam 80 yıl önceye, 1865 yılına gittiğimizde de benzer bir durum görüyoruz. Amerikan İç Savaşı’nın sonlanmasıyla birlikte, endüstriyel devrim ikinci evresine girdi. Bu dönemde Amerika’nın dört bir yanını saran demiryolu ağları, Bessemer ve Thomas’ın geliştirdikleri çelik üretim yöntemi sayesinde daha dayanıklı hale geldi. Demiryolları, sadece ulaşımı değil, aynı zamanda ekonomiyi ve toplumsal hayatı da dönüştürdü. İnsanlar artık kıtanın bir ucundan diğerine günler içerisinde seyahat edebiliyor, yeni yerleşim alanları ve şehirler hızla kuruluyordu. Aynı dönemde, tarımda mekanizasyon arttı ve buhar makineleri tarımdan madenciliğe birçok sektörü yeniden şekillendirdi.
Şimdi bir 80 yıl daha geri gidelim ve bu kez 1785 yılına uzanalım. Amerikan Bağımsızlık Savaşı’nın hemen ardından, hem Amerika ve hem de Avrupa “aydınlanma çağı”na girdi. Büyük bir medeniyet dönüşümü yaşamaya başladı. Bu dönemde mekanik motorlar, kömür enerjisi, endüstriyel üretim, kapitalist finans sistemleri yeni buluşlar ortaya çıktı. Ancak belki de en önemli ilerleme “temsilî demokrasi”yi icat etmek oldu. Bu yeni politik sistem, bireysel özgürlük ve eşitliği temel alan bir toplum vizyonuyla dünyanın gidişatını kökten değiştirdi. Yani teknolojiyle birlikte siyasi ve toplumsal yenilikler, insanlık tarihinde daha önce benzeri görülmemiş bir hızda yayıldı ve kalıcı hale geldi.
Ve işte şimdi, bizler de tam olarak böyle bir noktadayız. Tarihin tekrarlanan ritmine baktığımızda, yine büyük teknolojik ve toplumsal yeniliklerin eşiğindeyiz. Bugün yapay zekâ, temiz enerji, biyoteknoloji gibi yeni nesil teknolojiler, 2025 sonrası dünyayı yeniden şekillendirmeye hazırlanıyor. Bu yeni teknolojik dalga, önceki dönüşümlerden çok daha derin ve kapsamlı olabilir, çünkü yapay zekâ gibi genel amaçlı teknolojiler, tıpkı internet gibi hayatımızın neredeyse her alanını değiştirme potansiyeline sahip.
Peki, bu teknolojik dönüşümün ilk işaretleri neler ve bizi nasıl bir gelecek bekliyor?
Bugün yaşadığımız çağda, tıpkı 1945 sonrası nükleer enerji veya 1865 sonrası çelik ve buhar gücü gibi, dönüştürücü bir teknoloji var: Yapay Zekâ.
YZ, yalnızca birkaç sektörü dönüştürmekle kalmıyor; üretimden sağlığa, eğitimden sanata, neredeyse her alanda köklü değişimlerin fitilini ateşliyor. Bu teknoloji sayesinde artık makineler sadece kas gücüyle değil, zihin gücüyle de insanlara eşlik ediyor. Öğrenebiliyor, analiz edebiliyor, karar alabiliyor. Bu, insanlık tarihinde daha önce yaşanmamış bir şey. Tarih boyunca makineler yalnızca fiziksel işleri kolaylaştırdı. Ama şimdi, bilişsel işleri de üstlenmeye başlıyorlar.
Tabi YZ yalnız değil. Bugünün “teknolojik devrim paketi” çok daha geniş kapsamlı.
🔹 Temiz enerji devriminden söz edebiliriz mesela. Bunlar kömür ve petrol gibi fosil yakıtlara olan bağımlılığı sona erdiriyor. Güneş panelleri, rüzgâr türbinleri, lityum bataryalar ve elektrifikasyon, 20. yüzyılın karbon temelli enerji sistemini hızla çökertiyor.
🔹 Biyo-mühendislik, hem sağlığı hem de üretimi yeniden tanımlıyor. Gen düzenleme teknolojileri, organ üretimi, sentetik biyoloji gibi alanlar, yaşamın yapı taşlarını yeniden yazabileceğimiz bir gelecek sunuyor. Bakın ulukurtların dönüşünden söz etmeye başladık, önümüzdeki yıllarda belki de tüylü mamutlar yeniden Dünya’da dolaşmaya başlayacak.
🔹 Füzyon enerjisi, yani yıldızların enerjisini Dünya’ya getirme çabası, potansiyel olarak sınırsız ve temiz enerji vaadiyle, tüm ekonomik modelleri değiştirebilir.
🔹 Uzay teknolojileri, artık yalnızca hayal değil. Özel sektör eliyle uzaya erişim sıradanlaşıyor ve bu da gelecekteki kaynak krizlerine yeni çözümler sunabilir.
İşte tüm bu gelişmeler yalnızca teknolojik bir dönüşümü değil, aynı zamanda ekonomik, sosyal ve politik bir yeniden yapılanmayı zorunlu kılıyor. Bugünün eski kurumları, tıpkı 1940’larda olduğu gibi, bu yeni dünyaya cevap vermekte zorlanmaya başladı. Devlet yapıları, eğitim sistemleri, hatta hukukun bazı alanları; 20. yüzyılın gerçeklerine göre şekillenmişti. Oysa şimdi 21. yüzyılın ihtiyaçları bambaşka.
İşte bu yüzden bazı analistler, bugün yaşadığımız süreci yalnızca bir “kriz dönemi” olarak değil, bir yeniden kuruluş çağı olarak da tanımlıyor. Adeta bir dijital anayasa dönemi diyorlar. Eski sistemin çözüldüğü, ancak yenisinin henüz tam anlamıyla şekillenmediği bir aralık zamanındayız. Fetret döenmi gibi görenler var. Peter Leyden’in ifadesiyle: “The old world is dying, and the new one struggles to be born.” Bu söz oldukça güçlü bir metafor içeriyor. Türkçeye doğrudan çeviremk yerine o dramatik etkisini korumak için şöyle diyebiliriz: “Eski dünya can çekişiyor, yenisi doğmak için çabalıyor.”
Tıpkı Amerikan İç Savaşı’ndan sonraki yeniden inşa döneminde olduğu gibi, tıpkı İkinci Dünya Savaşı sonrası uluslararası kurumların kurulduğu gibi, bugün de insanlık yeni bir dönemin eşiğinde duruyor. Fakat bu kez, değişimin hızı çok daha yüksek. Çünkü bu kez değişimi sadece insanlar değil, makineler de yönlendirecek.
Bu noktada, Strauss-Howe’un ortaya koyduğu kuşak döngüsüne girelim şimdi de. Çünkü onlara göre tarih sadece olaylarla değil, o olayları yaşayan insanlarla, daha doğrusu kuşaklarla şekilleniyor. Ve her teknolojik devrim, farklı kuşakların verdiği tepkilerle ya hızlanıyor ya da yavaşlıyor.
Bugünün dünyasında, her biri farklı bir çağda doğmuş kuşaklar bir arada yaşıyor. Ancak her biri, teknolojiye, topluma ve geleceğe karşı çok farklı bakış açılarına sahip. İşte bu da, toplumsal gerilimi ve kutuplaşmayı artıran önemli bir etken. Şimdi bunları analiz edelim.
🔹 Baby Boomer kuşağı (Peygamber arketipi), İkinci Dünya Savaşı sonrası kurulan sistemlerin çocuklarıydı. Endüstriyel üretime, kitlesel medya araçlarına ve geleneksel kurumlara dayalı bir dünyada büyüdüler. Birçoğu için bugün yaşanan dijital dönüşüm, tanıdıkları dünyanın parçalanışı anlamına geliyor. Bu yüzden bazıları direnç gösteriyor, bazıları ise değerleri koruma refleksiyle politik arenada aktifleşiyor.
🔹 X kuşağı (Göçebe arketipi), ben bu kuşağa aitim. Biz Soğuk Savaş’ın gölgesinde, bireyselleşmenin yükseldiği bir dönemde büyüdük. Bu kuşak için teknoloji bir “araç”, ama aynı zamanda bir “tehdit”. Sistemlere karşı güvensizler ve birçok konuda pragmatik davranıyorlar. Bu yüzden teknolojik dönüşümün sürdürülebilirliği konusunda da en çok soru işareti taşıyan grup X Kuşağı olabilir.
🔹 Y kuşağı yani Millennials (Kahraman arketipi), 2000’lerin başındaki çözülme döneminde çocukluklarını yaşadı. Şimdi ise tam olarak “Kriz” döneminde genç yetişkin olarak toplumda etkili pozisyonlara geliyorlar. Tıpkı Strauss-Howe’un öngördüğü gibi, bu kuşak büyük sorunlarla yüzleşmek, çözüm üretmek ve toplumu yeniden inşa etmek zorunda hissediyor. Ve bu kuşak, teknolojiyi yalnızca kullanan değil, aynı zamanda yöneten kuşak olmaya başlıyor.
🔹 Ve nihayet Z kuşağı ve sonrası (Sanatçı arketipi), yani bugün genç ve hatta çocuk olanlar, hadi Alpha kuşağını da ekleyelim. Onlar yapay zekâ ile konuşarak büyüyen, kodlamayı ders olarak alan, sosyal medya kimliği ile gerçek kimliğini ayırmakta zorlanan bir dünyaya doğdular. Problem yaşıyorlar, Ergen videosunda anlattım. Bu kuşak, büyük krizlerin gölgesinde büyüyen her kuşak gibi daha duyarlı, daha uyumlu ama aynı zamanda daha yalnız. Onların dünyası zaten dijital. Onların gerçekliği, bizim geleceğimiz.
Yani aslında teknoloji sadece dünyayı değiştirmiyor; kuşakları da birbirinden uzaklaştırıyor. Bu uzaklık, Strauss-Howe’un tanımladığı gibi yalnızca fikirlerde değil, değerlerde ve yaşam biçimlerinde de kendini gösteriyor. Ve işte bu kuşaklar arası gerilim, tarihin dördüncü dönüşlerinde hep yaşandığı gibi, yeni bir sistemin kurulmasına zemin hazırlıyor.
Peki bu sefer fark ne?
Bu sefer elimizde yepyeni bir şey var: Veri.
Bugünün kuşakları sadece sezgilerle, geleneklerle ya da ideolojilerle değil, aynı zamanda analitik verilerle, algoritmalarla ve simülasyonlarla hareket edebiliyor. Toplumun nasıl davrandığına dair modeller çıkarabiliyor, geleceğe dair senaryoları test edebiliyorlar. Yani belki de ilk kez, bu “kriz dönemini” bir yıkımdan çok, bilinçli bir yeniden kurulum dönemine çevirmek mümkün olabilir.
Şimdi önemli soru şu: Bu teknolojik kırılmayı, tıpkı geçmişteki döngülerde olduğu gibi daha adil, daha sürdürülebilir ve daha kapsayıcı bir sistem kurmak için mi kullanacağız? Yoksa tarihin aynı hatalarını, bu kez daha sofistike araçlarla tekrar mı edeceğiz?
İşte bu yüzden Strauss-Howe’un teorisi, her ne kadar bilimsel oalrak tartışmalı yönleri olsa da bir araç olarak değerlendirilebilir. Sadece geçmişi anlamak için değil, geleceği şekillendirmek için de önemli bir düşünsel araç olabilir.
Çünkü tarih, yalnızca geçmişte ne olduğunu anlamak için değil, gelecekte ne olabileceğini hayal etmek için de var.
Belki de Strauss ve Howe’un söylediği gibi, şu anda bir “Dördüncü Dönüş”ün tam ortasındayız. O yüzden tıpkı 1780’lerde, 1860’larda, 1940’larda olduğu gibi, yeni bir sistem kurmak, yeni bir dünya inşa etmek zorundayız.
Ama bu kez elimizde sadece ideolojiler değil, veri ve yapay zekâ gibi eşi görülmemiş araçlar var.
Geçmişte trenler, nükleer enerji, fabrikalar dünyayı dönüştürdü.
Şimdi ise dönüşüm çok daha derin: Zekânın kendisini yeniden tanımlıyoruz.
Bunun ne anlama geldiğini belki bugün tam olarak bilmiyoruz.
Ama tarih bize bir şey öğrettiyse eğer, o da şu: Her kış bir baharla sona erer.
Barış Manço bize bir şey öğrettiyse eğer, Duyuyoruz, görüyoruz, Bir gün gelecek dönence biliyoruz.
Ve biz, eğer birlikte hareket edebilirsek, bu dönüşümü bir yıkımdan çok bir yeniden doğuşa çevirebiliriz.
Tarihin ritmi bize bir şeyler fısıldıyor.
Onu dinlemeye hazır mıyız?