Çinliler Ay’ın karanlık yüzüne rover gönderdi!

Yine uzayla ilgili sıcak bir gelişmeyle karşınızdayım. Dün, yani 8 Aralık Cumartesi günü yerel saatle sabaha karşı 02:23’de Çin’in güneyinden bir roket fırlatıldı. Fırlatışla ilgili bir canlı yayın yapılmadı, Çinliler bu gibi konularda biraz daha ketum davranmayı seçiyorlar. Ama fırlatıştan sonra “China Central Television” şu görüntüleri yayımladı.

Bu roket Ay’a bir uzay aracı götürüyor. Chang’e-4 adlı bu araç iki temel bölümden oluşuyor. Bir parçası inişi gerçekleştirecek. Diğer parçası ise bir rover. Yani tekerlekli olduğu için Ay yüzeyinde dolaşabilecek bir araç. Dediğim gibi aracın ayrıntıları çok fazla verilmiyor ama Ağustos ayında Pekin’de kaydedilen görüntülerden ve o görüntülerde tasarımcısının verdiği bilgilerden diğer Rover’lardakine benzer ekipmanlarla donatıldığı sonucu ortaya çıkıyor. Panaromik kameralar, düşük frekans spektrometre, Ay yüzeyini tarayacak bir radar gibi enstrümanlar var. Bunların bir kısmı yine başka uluslar tarafından gönderilmiş. Çinlilerin yürüttüğü bu Ay görevinde Almanya, Hollanda ve İsveç tarafından üretilen bilimsel araçlar da kullanılacak.

Bu ay görevinde benim ilgimi çeken iki farklı konu var. Birincisi ilk kez Ay’ın karanlık yüzüne bir araç gönderiliyor. İkincisi bu aracın içinde canlılar var.

Önce iniş yerinden başlayalım. Ay’ın karanlık yüzü ne demek? Hiç dikkat ettiniz mi Ay’a baktığımızda hep aynı yüzey şekillerini görüyoruz. İyi de Ay da Dünya gibi kendi ekseni etrafında dönmüyor muydu? Eğer öyleyse niye sadece bir tarafını görüyoruz? Bunu daha iyi anlayabilmek için Ay’ın eksenine bir çizgi çekelim isterseniz. Şimdi de ihtimallerden söz edelim. Bu arada Dünya’yı özellikle durdurdum. Normalde o da kendi ekseni etrafında dönüyor ve o yüzden Ay’ın doğuşuna ve batışına tanıklık ediyoruz ama bu örneği daha iyi anlayabilmek için biz geçici olarak Dünya’yı durduralım ve sadece Ay’ın hareketlerine odaklanalım.

Eğer Ay kendi ekseni etrafında dönmeyip de sadece Dünya’nın etrafında dönseydi bile onun her yerini görebilirdik. Ama bildiğimiz gibi Ay hem kendi ekseni etrafında hem de Dünyanın etrafında dönüyor. Şu anda izlediğiniz gibi bir dönüş hızıyla dönseydi biz yine onun her yerini görebilirdik. Ama Ay öyle bir hızda dönüyor ki biz Dünya’nın neresinde olursak olalım onun sadece bir yüzünü görebiliyoruz. Sarı çizgiye dikkat ederseniz Ay kendi ekseni etrafında dönmeye devam ediyor. Buna senkronize rotasyon deniliyor. İşte Ay’ın bu özel dönüş hızından ötürü onun bir tarafını yeryüzünde yaşamış hiçbir insan binlerce yıl boyunca göremedi. Göremediği için de “Ay’ın Karanlık Yüzü” dendi. Görmediğimiz, bilmediğimiz konular hakkında ne kadar cahilce yorumlar yaptığımızı daha 59 yıl önce anlayabildik. Bu konuyu teorik olarak çok önceden çözmüş olan bilim insanlarını tabiki hariç tutuyorum. 1959’da Rusların gönderdiği Luna 3 aracı ilk kez Ay’ın karanlık yüzünün fotoğrafını çekip Dünya’ya gönderdi. Ay’ın diğer tarafının ayrıntılı bir görüntüsünü 1968’te çekilen bu fotoğrafla görebildik. Hiç de karanlık değil. Zaten o yüzden bilim dünyasında onun bu yüzüne “Ay’ın uzak tarafı” deniliyor. Dediğim gibi milyarlarca insanın binlerce yıldır yaşadığı Dünya’da ona en yakın gök cisminin şu görüntüsünü görebilen şanslı azınlıktan biriyiz. Günümüzde DSCOVR gibi uydularla hem Dünya’yı hem de onun etrafında dönerken Ay’ın uzak tarafını aynı anda izleyebiliyoruz.

İşte dün Çinlilerin gönderdiği uzay aracı ilk kez Ay’ın bizim göremediğimiz o uzak tarafına iniş yapacak. Tam olarak 180 km çapındaki Von Karman kraterine inecek ki bu isim yani Macar asıllı Theodore von Karman, Çin Uzay programını başlatan kişinin danışmanı.

Ay’ın diğer tarafına inince iletişim nasıl sağlanacak? Çinliler bunun için Mayıs ayında başka bir uydu gönderdiler. İndikten sonra Ay’ın etrafında dönen o uydu yardımıyla Dünya’yla iletişime geçecek. İçinden bir rover ayrılarak Ay’ın yüzeyinde bilimsel çalışmalar yapmaya başlayacak. Bize uzak yüzeyinin sıcaklığı, kozmik ışınlar gibi konuların yanı sıra Ay toprağının ve kayalarının kimyasal ölçümlerini de yapacak.

İneceği bölgede ne mi bulması bekleniyor? Çoğunlukla demir oksit. Bir de büyük ihtimalle biraz Toryum bulacak. Peki Toryum nedir, ne işe yarar diye soracak olursanız hemen söyleyeyim. Nükleer enerji için şu anda kullanılan Uranyum’un yerini alabilen radyoaktif bir metal. Daha şimdiden Dünya’da 15 tane Toryum reaktörü olduğunu da belirteyim.

Gönderilen aracın adının Chang’e 4 olduğunu söylemiştim. Demek ki 1-2 ve 3 araçları da vardı. Gerçekten de ilk 2 araç 2007’de ve 2010’da Ay’a gitti. Bunu nereden mi biliyorum? Hani size bir canlı yayında astronomi takvimi tasarladığımı söylemiştim ya. İşte o takvimi tasarlarken Ekim ayına iki tane bilgi koydum. 24 Ekim kutusunda 2007’de Chang’e 1 uzay aracının fırlatıldığı yazıyor. Aynı gün 2001’de Oddysey aracı da Mars’a ulaşmış. 1 Ekim kutusundaysa Chang’e 2’nin 2010 yılında fırlatıldığı yazılı. Hemen altındaki 8 Ekim kutusunda Rusların 2019’da bu tarihte Soyuz-FG aracını göndereceği yazılı. Dileyenler aşağıda verdiğim link yardımıyla bu takvimi inceleyebilirler.

Çinliler’in bu ilk görevleri sadece yörüngede yaptıkları incelemelerden ibaretti. İniş için uygun yerleri haritaladılar. 2013’te ilk kez Chang’e 3 ile Ay’a bir rover indirdiler. Hatta dün gönderilen araç, o ilk gönderilenin yedeği olarak yapılmıştı ama buna gerek kalmadı. Şimdi o asıl oyuncu olarak yola çıktı ve muhtemelen önümüzdeki Ocak ayında Ay’ın bize uzak karanlık zannettiğimiz o diğer yanına iniş yapacak.

Yanında götürdüğü türlü alet edevat arasında bir de 3 kiloluk bir kutu taşıyor. O kutunun içinde patates ve çiçek tohumları var. Patates giderek resmi uzay yiyeceğine dönüşmeye başladı. Hatırlarsanız Marslı filminde yetiştirilen patatesler epeyce bir işe yaramıştı.

O kutunun içinde başka bir şey daha var: ipekböceği yumurtaları. Amaç bu larvaların karbon dioksit üretmesi ve bunun bitkiler tarafından kullanılması. Bitkilerin de fotosentez yoluyla oksijen üretmesi ve bunun da larvalar tarafından kullanılması. Böylece o kutunun içinde basit bir sinerji yaratmak istiyorlar. Minyatür bir kamerayla takip de edeceklermiş, umarım o görüntüleri de paylaşırlar. Çünkü eğer yumurtalar açılır da ipekböcekleri çıkarsa Ay’da doğmuş ilk ipekböcekleriyle tanışmış olacağız.

Bir başka bakış açısıyla da Çinlilerin tarihi İpek Yolu Ay’a kadar uzanmış olacak. Zaten onlar da yeni Chang’e uçuşlarıyla 2030’larda Ay’a insanları götürmeyi planlıyorlar. Hatta dün gönderilen aracın gittiği bölgeye yakın bir bölgede kalıcı bir üs kurma hedefleri var.

Tarihi İpek Yolu gelecekte Ay’da yetiştirilen ipekleri mi getirir yoksa Toryum madenlerini mi onu hep beraber göreceğiz. Ama şurası kesin: Ay’ın Karanlık Yüzü artık sadece şarkılarda yaşayabilecek. Ne diyordu Pink Floyd 1973 tarihli Dark Side of the Moon albümünün sonunda?

Tüm dokundukların
Tüm gördüklerin
Tüm tattıkların
Tüm hissettiklerin
Tüm sevdiklerin
Tüm nefret ettiklerin
Tüm kuşkulandıkların
Tüm korudukların
Tüm verdiklerin
Tüm pay ettiklerin
Tüm satın aldıkların
Dilendiklerin, ödünç aldıkların ya da çaldıkların
Tüm yarattıkların
Tüm yok ettiklerin
Tüm yaptıkların
Tüm söylediklerin
Tüm yediklerin
Tanıştığın herkes
Tüm küçümsediklerin
Kavga ettiğin herkes
Tüm şu andakiler
Tüm geçmiştekiler
Tüm gelecektekiler
Ve güneşin altında her şey uyum içinde
Fakat güneş örtülmüş ay tarafından…

“Ayın karanlık tarafı yoktur gerçekte. Aslına bakarsan tamamı karanlıktır.”