Bir kitap nasıl seslendirilir?

Zaman Yolcusu (ondan böyle söz etmek daha uygun) bize derin bir konuyu açıklamaktaydı. Kurşun rengi gözleri parıldıyor ve kırpışıyor; genellikle solgun duran yüzü kıpkırmızı, hayat dolu görünüyordu. Ateş harıl harıl yanarken, gümüş zambakların içinde kamaşan ışıkların yumuşak aydınlığı, bardaklarımızda ansızın belirip kaybolan kabarcıkları yakalıyordu. Sandalyelerimiz, ki hepsi onun icadıydı, yalnızca üzerlerine oturmaya yaramakla yetinmeyerek bizleri kucaklıyor ve okşuyordu; düşüncelerin doğruluk ağlarına takılmadan zarif ve rahatça akabileceği, akşam yemeği sonrasının o zevkli havası vardı ortada. Ve biz tembel tembel oturup onun bu yeni paradoks konusunda duyduğu hevese ve yaratıcılığına imrenirken; o, cılız işaret parmağıyla maddeleri imleyerek konuyu bize sundu.

Okuduğum metin, H.G.Wells’in klasik bilim-kurgu eseri “Zaman Makinesi”nin ilk cümleleriydi. Ta 1895’te yazılmış bir kitap olduğu için “zamanda yolculuk” kavramının edebiyattaki ilk önemli yansıması diyebiliriz. Kendisi de defalarca beyaz perdeye uyarlandı zaten ama bugüne kadar izlediğimiz filmlerde, dizilerde zaman yolculuğu yaptıran makinelerin atası bu kitaptaki zaman makinesi. O yüzden ilk seslendirdiğim kitabın böyle bir eser olmasının benim için anlamı çok büyük. 

Peki niye kitap seslendirilir? Bence 3 sebeple.

1. 1. 1. Tamamen amatör olarak, kendi gelişiminiz için
      2. Yarı profesyonel ya da gönüllü olarak, görme engelliler için
      3. Profesyonel olarak, sesli kitap yapmak için

Ben bugün üçüncü seçeneği nasıl gerçekleştirdiğimi anlatacağım. Bu diğer seçenekleri de kapsayacağı için hemen herkese bir fikir verecektir. 

Tamamen amatör olarak, kendi gelişiminiz için sesli kitap okumanızı zaten yıllardır bu kanaldan tavsiye ediyorum. Bu şekilde kitap okumak metnin derinliklerine dalmak anlamına gelir. Hemen bir örnekle açıklayayım bunu. 

Az önce kaldığımız yerden “Zaman Makinesi”ni okumaya devam edelim. 

…o, cılız işaret parmağıyla maddeleri imleyerek konuyu bize sundu.

“Beni dikkatle dinlemelisiniz. Neredeyse tüm evrende kabul görmüş olan bir iki fikri yalanlamak zorunda kalacağım. Örneğin, size okulda öğretmiş oldukları geometri, tamamen bir yanlış kavrama üzerine kuruludur.”

“İlk adımı atmamızı beklemek için fazla geniş bir konu değil mi bu?” dedi Filby; kızıl saçlı, tartışmacı biriydi.

Bu 3 paragrafta 3 farklı karakterle karşılaştık. “Beni dikkatle dinlemelisiniz” diyen kişi romanın ana kahramanı olan zaman yolcusu. Nereden biliyoruz? İlk cümlede anlatıcı bize öyle söyledi. Demek ki bir de anlatıcı var. Adlarını bilmediğimiz iki karakter etti. Sonra Filby diye bir üçüncü kişi daha konuşmaya katıldı. Kitabı içinizden okuduğunuzda bu paragrafların birbirine karışması ve kimin kim olduğunun anlaşılması zorlaşabilir. Sesli okuduğunuzda gerekirse biraz da tonlama katarak bunlara hayat verebilirsiniz. Çok abartmaya gerek yok. Sonuçta tiyatrocu değiliz. Amacımız yazarın beyninin içine girebilmek için sesimizi ve dolayısıyla vücudumuzu kullanmak. 

Ben bu kitabı daha önce okumuş olmama, bundan uyarlanmış iki filmi seyretmiş olmama rağmen ilk bölümü seslendirirken epeyce bir zorlandım. Çünkü kısa süre sonra anlıyorsunuz ki zaman yolcusu konuşurken o mekanda daha başka insanlar da var. Bunların her biri dünyadaki farklı görüşleri temsil ediyor. Bundan uyarlanan filmlerde tabiki böyle bir zenginlik yok. Karakterlerin çoğu atılmış. Dolayısıyla sesli okuyarak biz bu metni aslına sadık bir şekilde canlandırıyoruz; kişisel bir tiyatro oyunu ya da sinema filmi haline getiriyoruz.

Amatör olarak kendi gelişiminiz için bu şekilde sesli kitap okuyup o sırada bir de bunu kaydederseniz, daha sonra bu kaydı dinleyerek pekiştirebilirsiniz. Cep telefonunuza kaydetmeniz yeterli. Akşam uyumadan önce yatakta ya da bir yerlere giderken seyahat halinde dinleyebilirsiniz. Ancak bu kişisel kullanım için uygun. Bunu herhangi bir yerde yayınlamak ya da dağıtmak için telif hakkı sahibinden izin ya da lisans almak gerekiyor. “Zaman Makinesi” için bu izinler alındı. 

Bu arada bu sesli kitabı Storytel için hazırladım. Aynı zamanda bu videonun da sponsoru olan Storytel bir sesli kitap servisi. Abone olduğunuzda binlerce kitabın tamamının sesli versiyonuna erişebiliyorsunuz. Sürekli yanınızda taşıabildiğiniz dijital bir kütüphane gibi. Sadece romanlar değil, kişisel gelişim kategorisinden iş kitaplarına kadar pek çok kategoride önemli kitaplar var bu kütüphanede. Bunlar mobil cihaza indirilebildiği için internetin olmadığı yerlerde bile dinleyebilmek mümkün. Benim okuduğum “Zaman Makinesi” de bu kütüphanede yayınlandı. Dilerseniz açıklamalar bölümünde vereceğim linkten uygulamayı indirerek ücretsiz olarak dinlemeye başlayabilirsiniz. Çünkü bu sesli kitap servisi ilk 14 gün tamamen ücretsiz.

İyi bir kitap seslendirmesi için bir mikrofona, bir kayıt cihazına ve sesleri düzenlemek için de bir bilgisayara ihtiyaç var. Ben shotgun türü bir mikrofon kullandım. Bu mikrofonların özelliği karşıdan gelen seslere daha duyarlı olması. Her taraftan gelen sesleri eşit ölçüde yakalayan bir mikrofon dikkati dağıtacağından bu tarz bir iş için uygun olmayacaktır. Mikrofonu bir arabirim ile bilgisayara bağlıyoruz. Bu arabirim hem ses sinyalini güçlendiriyor hem de onu analogdan dijitale dönüştürüyor. Bir ses kaydedicisine bağlayıp onu da kullanabilirdim ama üzerinde düzenlemeler yapacağım için doğrudan bilgisayara kaydetmek bana daha pratik geldi. İçlerindeki sinyal güçlendirici preamp’ler de çok farklı olmadığı için böyle bir iş akışında karar kıldım.

Sesli kitaplarda genelde fon müziği olmaz. Sadece sesiniz vardır. Dinleyiciler de sadece buna odaklanmak ister. O yüzden gürültüsüz bir ortamda kayıt yapmak gerekiyor. Ben kısa seslendirmelerde bu sorunu bir battaniye kullanarak çözüyorum. Ama okuması saatler sürecek bir kitapta bu çözüm pek de pratik olamayacaktır.

O yüzden başka battaniyeler kullandım. Bunlar akustik yalıtım battaniyesi. Gürültüyü çok fazla engellemiyor ama ses kaydının daha kuru ve tok olmasını sağlıyor. Boş alanlarda, düz yüzeylerde ses yankı yaptığı için insan kulağını bir süre sonra rahatsız etmeye başlıyor. Aslında stüdyolarda özellikle şarkı mikslerinde vokallere belli oranlarda “reverb efekti” verilir, yani onun genişlemesi sağlanır ama sesli kitaplarda ses ne kadar yalın olursa o kadar iyi. Çünkü dinleyenler saatlerce sesinizden başka hiçbir şey duymayacaklar. 

Eğer bu şekilde tamamen yalıtılmış bir ortam sağlayamıyorsanız en azından içinde halı ve duvarlarında eşya olan bir odayı tercih edebilirsiniz. Mesela bazıları giysi dolabının içinde seslendirme yapıyor. 

Gelelim seslendirme işinin kendisine… Özellikle uzun metinleri okurken yüzlerce kez hata yapıyorsunuz. Hatalı olan kısımları bilgisayarda temizlemek gerekiyor. Ben nerede hata yaptığımı daha iyi görebilmek için kendimce bir teknik geliştirdim. Normalde bir benzerini video kaydederken de kullanıyorum. Yanlış bir şey söylersem, aynı şeyi tekrar etmeden önce el çırpıyorum. Ses dalgaları dijitake dönüştürülirken bu el çırpma sesi konuşma sesinden farklı bir iz bırakıyor. Dolayısıyla ondan önceki bölümde bir hata olduğundan emin oluyorum. 

Bu sesli kitabı hazırlarken tekniğimi biraz daha ilerlettim. Kısa bir çığlık sesi kaydettim. Her hata yapışımda oğlum bir çığlık atıyor 🙂 Hatalı kısımları ayıkladıktan sonra sesli kitabın ilk taslağı bitmiş oluyor. Bunu onaya gönderiyorsunuz. Farklı kişiler farklı kriterlerle kitabın tamamını dinleyip size düzeltmeleri yolluyor. Bunları yaptıktan sonra ikinci bir revizyona daha giriyor. Tüm gürültüler, hatalar, yanlış tonlamalar, telaffuzlar kontrol edildikten sonra kitap yayına giriyor. 

Açıkçası sürekli sesli kitap okuyan biri olarak bu işin zorluklarının farkındaydım. Ama göründüğünden çok daha zor bir iş olduğunu bizzat deneyimledim. Neyseki seçtiğim kitap 120 sayfalık bir kısa roman. Novella da deniliyor. Romandan kısa, öyküden uzun bir eser. Yine de düzeltmeler hariç kitabın tamamını iki gün boyunca okudum ve toplam 6,5 saatlik bir ses kaydı yaptım. İçindeki hatalı kayıtları ayıklayınca bu süre 3 – 3,5 saate indi. Yani yarı yarıya azaldı. Fakat düzeltmeler ve revizelerle toplam 3 haftada tamamlanabildi. Artık bu kitabı her karakteriyle, her ayrıntısıyla tanıdığımı söyleyebilirim. İster profesyonel ister amatörce olsun kitaplarla daha sağlam bir ilişki kurmak adeta yazarıyla sohbet etmek için onu sesli okumak en iyi yöntemlerden biri. Sonuçta ben iyi bir şey çıktığını düşünüyorum ama tabiki son karar sizlerin…