İyi tasarımın 10 kuralı – RAMS ilkeleri

Teknoloji ve tasarımla ilgili bakış açınızı tümüyle değiştirebilecek güçte bir konuyu bir soruyla başlatmak istiyorum.

Sizce bu nedir? Bir yandan düşünürken ben ipuçları vereyim. Şüphesiz tasarlanmış bir teknolojik cihaz. “Yeni mi çıktı? Ben neden duymadım?” gibi sorulara geçmeden bir ipucu daha: Bu cihazın resmini bir online alışveriş sitesinden değil, New York’taki Modern Sanat Müzesi MoMA’nın sayfasından gösteriyorum. Yani modern bir sanat eseri olarak kabul ediliyor. Şimdi buna şaşırtıcı bir bilgi daha ekleyeyim. Son derece yenilikçi gibi görünen, sanki yeni tasarlanmış gibi hissettiren bu cihaz 1958’de yapılmış. Bir sanat eseri olarak değil; herkesin kullanabileceği gündelik bir eşya olarak. Bu cihaz 63 yaşında bir cep radyosu. Onu pek çoğunuz ilk kez gördü ama bir kez görünce ona aşık olan başka biri şu cihazı ve üzerindeki navigasyon tekerini ondan aldığı tasarım ilkeleriyle yaptı. Bu ilkeleri 1958 Braun T3 transistörlü radyonun tasarımcısı Dieter Rams yazdı.

Kitaplara, belgesellere konu olan Rams’ın aynı müzede sergilenen onlarca eserinden birine daha bakalım. Bu yıl 100. kuruluş yılını kutlayan yine Braun markalı SK4 model bir radyolu pikap tasarımı bu da… 1956’da piyasaya çıktığında ona “Pamuk Prenses’in Tabutu” adını takmış insanlar. İlk başta tam olarak anlaşılamamış. Çünkü o zamanlar radyo deyince oturma odasının en büyük, en gösterişli mobilyalarından biri akla gelirmiş. Üzerinde bir sürü düğmesi olan, radyo istasyonlarının adı ve frekansı yazan kocaman ahşap eşyalar. 

Bu gösterdiğim iki örneği şu anda satın alıp kullanamıyoruz. Ama onların tasarım dünyasında yarattığı etki sadece müzeleri değil hemen hepimizin hayatını değiştirdi. Artık cebimizde radyo niyetine de kullandığımız cep telefonlarında çok akıllıca parmak hareketleri yapıyoruz ya, “gesture” dediğimiz hareketler… Yukarı kaydırınca şu olsun, aşağı kaydırınca bu olsun gibi. İşte bu hareketler aslında Rams’ın iki tasarım ilkesinin uygulanması sonucu ortaya çıkmış. (2.) İyi tasarım, bir ürünü kullanışlı hale getirir ve (8.) İyi tasarım kapsamlıdır, en ince detayına kadar düşünülmüştür ilkeleri.

Eskiden müzik dinlemek için önce pikabı açmak, çalıştırmak, plağı döndürmek ve pikabın kafasını yerine taşımak gerekirdi. O yüzden cihazların üzerine bir sürü düğme ve kontrol yerleştirilirdi. Öyle bir dönemde geliştirilen az önce gösterdiğim tasarıma bakın nasıl çalışıyor. Tek bir el hareketiyle yani “gesture”la hem cihaz açılıyor, hem de plak dönmeye başlıyor ve yine tek bir hareketle duruyor. İşte bu basit bir ayrıntı gibi gözükse de tasarım dünyasında “daha az, fakat daha iyi” yaklaşımını başlatıyor. Bu yaklaşımla tasarlanan ürünler yıllara meydan okuyor. 

İyi tasarım nedir? Günlük hayatınızda kullandığınız şeyleri bir düşünün. Sizce hangileri daha iyi bir tasarıma sahip? Ve neden? Renginden dolayı mı? Kullanılan malzemeden mi? Şekli mi sizi etkiliyor yoksa yapısal özellikleri mi? 

Tasarımdan anlamak, iyi bir tasarımı tanımak için önce kendimizi anlamak zorundayız. 

• İnsanları anlamazsanız, iyi tasarımı da anlayamazsınız.

Tasarımın herkes tarafından anlaşılması için mümkün olduğu kadar sade olmalıdır. Düşüncesizce tüketmek için yapılan düşüncesizce tasarımların devri geçmelidir.

“Az çoktan fazladır” adında bir video hazırlamıştım. Bu paradoksal kavramı hayatın pek çok alanında görebiliriz. Dieter Rams “Az, ama daha iyi” diyerek bunu bir tasarım felsefesine dönüştürmüştür. Almanların bu efsane tasarımcısı, modern dünya ikonlarının ortaya çıkmasına öncülük eden Steve Jobs, Jony Ive gibi batılı isimlerin yanı sıra Naoto Fukosawa gibi doğulu tasarımcıların da ilham kaynağıdır. 

“Çok iyi tasarım” deyince genellikle “çok güzel” şeklinde anlıyoruz, onu estetikle ilişkilendiriyoruz. Oysa dışı güzel içi boş şeylerin sandığımız kadar değeri yoktur. İyi tasarım hem güzel olmalı, hem de bunu çok sade bir şekilde yansıtmalı. “Az, ama daha iyi” felsefesinin özü bu. 

Bir eşyanın üzerindeki düğmelerin sayısını arttırarak daha güzel, daha çarpıcı, daha albenili gösterebilirsiniz. Ama bu onu daha karmaşık, daha kolay bozulan, daha zor kullanılan bir ürün haline de getirebilir. Bir radyoyu açmak için ayrı, kapamak için ayrı, sesini arttırmak için ayrı düğmeler yapılırken, hepsini birleştirme fikri işte böyle ortaya çıkmış. Sağa doğru çevirince açılıyor ve sesi artmaya başlıyor, sola doğru çevirince sesi kısılıyor ve en sonunda cihaz kapanıyor. Üç düğmeden daha az ama daha iyi bir tasarım ortaya çıkıyor.

Biliyorum radyo tasarımcısı olmayı düşünmüyorsunuz. Ama konu sadece bu değil. Şimdi sizlere “tasarımın 10 ilkesi”ni hızlıca vereceğim ve en sonunda bunların hayatınızı nasıl değiştirebileceğini göstereceğim. 

1. İyi tasarım yenilikçidir

Yenilik olasılıkları hiçbir zaman tükenmez, hep yeni fırsatlar çıkar. Yenilikçi tasarım her zaman yenilikçi teknoloji ile birlikte gelişir ve asla tek başına var olamaz.

2. İyi tasarım, bir ürünü kullanışlı hale getirir

Ürünler kullanılmak için satın alınır. Belli kriterleri karşılamalıdır. Üstelik sadece işlevsel olanları değil, psikolojik ve estetik kriterleri de yerine getirmelidir. İyi tasarım, ürünün kullanışlılığını vurgularken, aynı zamanda buna gölge düşürebilecek hiçbir şeye itibar etmez.

3. İyi tasarım estetiktir

Bir ürünün estetik kalitesi, kullanışlılığının ayrılmaz bir parçasıdır; çünkü her gün kullandığımız ürünler kişiliğimizi ve iyiliğimizi etkiler. Ancak iyi yapılmış nesneler güzel olabilir.

4. İyi tasarım, bir ürünü anlaşılır kılar

Ürünün yapısını net şekilde ortaya koyar. Daha da iyisi, ürünün konuşmasını sağlayabilir. En iyi tasarımlar ise, ürünün kendini anlatmasını sağlayan tasarımlardır.

5. İyi tasarım göze batmaz

Bir amaca hizmet eden ürünler, aletlere benzer. Ne dekoratiflerdir, ne de sanat eseri. Dolayısıyla tasarımları, kullanıcının kendi ifadesine alan bırakmak adına, hem nötr, hem de sade olmalıdır.

6. İyi tasarım dürüsttür

Bir ürünü olduğundan daha yenilikçi, daha güçlü veya daha değerli hale getirmez. Tutulamayacak vaatlerle tüketiciyi manipüle etmeye kalkışmaz.

7. İyi tasarım uzun ömürlüdür

Modaya uygun olmaktan kaçınır ve bu nedenle asla çağdışı görünmez. Modaya uygun tasarımların aksine, günümüzün her şeyi kaldırıp atmayı seven toplumunda bile, varlığını yıllarca sürdürür.

8. İyi tasarım kapsamlıdır, en ince detayına kadar düşünülmüştür

Hiçbir şey rastgele seçilmiş olmamalı veya şansa bırakılmamalıdır. Tasarım sürecindeki özen ve doğruluk, tüketiciye duyulan saygıyı gösterir.

9. İyi tasarım çevre dostudur

Tasarım, çevrenin korunmasına önemli bir katkıda bulunur. Kaynakları muhafaza eder ve ürünün kullanım ömrünün tamamında fiziksel ve görsel kirliliği en aza indirir.

10. İyi tasarım, mümkün olduğunca az tasarım demektir

Daha az, fakat daha iyi; çünkü böylece temel ve gerekli unsurlara yoğunlaşılır ve ürünler gereksiz teferruatlara boğulmaz.

Dieter Rams bu ilkeleri Braun’da çalışırken gündelik eşyaların tasarımı için ortaya koymuş. Tıraş olmak, saç kurutmak, epilasyon yapmak. Buna benzer gündelik işlerde kullandığımız araçları üreten ve bu videonun sponsoru da olan Braun, kuruluşunun 100. yılında hala bu ilkelere sahip çıkıyor. “Daha az, fakat daha iyi” yaklaşımıyla, en temel ve gerekli yönlere odaklanıp gelişmiş teknolojiyle tasarlanıyor. Dolayısıyla bir kez kullanmaya başladığınız zaman yıllarca aynı performans ile kullanmaya devam edebiliyorsunuz. Çünkü (7.) iyi tasarım uzun ömürlüdür. Yıllara meydan okur. Artık Braun’un tarihçesinde ve sanat müzelerinde yer alan pikap ya da radyo gibi ürünler geçmişte kaldı belki, ama onlarla beraber doğan “kişisel bakım” kategorisindeki teknolojik eşyaların tasarımlarında hala bu ilkeleri temel alınıyor.

Ben geçmişte tasarımcılık yaptığım yıllarda aynı ilkeleri ürün tasarımına değil de web tasarımına, arabirim tasarımına uyarladım. Yaptığım konuşmalarda, hazırladığım sunumlarda aynı ilkeleri başucu kaynağım haline getirdim. Daha sonra hazırlamaya başladığım YouTube içeriklerinde izleyici için gerçek değeri oluşturabilmek adına kendime hep bunları hatırlattım. Çünkü dikkatli bakarsanız bu prensipler sadece gündelik eşyaların tasarımıyla ilgili olmadığını görürsünüz. Bu insanın duruşuyla da ilgili. 10 ilkede geçen “iyi tasarım” kelimelerinin yerine “iyi insan” koyduğunuzda anlam değişmez. (6.) İyi tasarım insan dürüsttür. İnsan kelimesini çıkarıp yerine hayat kelimesini koyun yine aynı sonucu elde edersiniz. Dolayısıyla bu ilkeler hayat kalitesini arttıran bir formül gibidir.

—

Canlı cansız her şey birbiriyle etkileşim halinde. Birbirine bağlı ve bağımlı. O yüzden hepimiz tasarım yapmalıyız. Kullandığımız eşyayı tasarlamak zorunda değiliz. Ama onunla ne yapacağımızı, nasıl yapacağımızı düşünmek ve bu birlikteliği tasarlamak durumundayız. Aksi takdirde çevremizde olanlar, kullandığımız eşyalar bizim hayatımızı tasarlamaya başlar. 

Rams’ın da dediği gibi, teknolojinin ya da tasarımın kendisi o kadar önemli değil. En önemli şey onların gücüyle kendimizi, çevremizi, dünyamızı nasıl şekillendirdiğimiz…