Bilim insanları zamanı geriye aldı mı?

Zamanda yolculuk herhalde insanların en çok yapmak istediği şeylerden biri olsa gerek. Bunun için güçlü hayalleri olanlar bilim kurgu kitapları yazdılar, diziler, filmler çektiler. Böyle bir yolculuk için herkes kendi çağına ve kültürüne göre çözümler bulmaya çalıştı. H. G. Wells bir zaman makinesi kullanmayı düşündü. Dr. Who bir kulübeyle yolculuk yapıp durdu. Şimdi ben kulübe deyince Dr. Who fanları “Hayır, o T.A.R.D.I.S! Uzaydaki zaman ve izafi boyut kelimelerinin kısaltması” diyecekler. Haklılar. Sonuçta zamanda yolculuk yapmayı sağlayan bir araç hayali. Lucy filminde böyle bir aracıya dahi ihtiyaç kalmadan seyahat edebiliyorsunuz. Modern dünyadan sıkıldın ve geçmişe mi gitmek istiyorsun? Elinle kaydır ve 100 yıl öncesine git! Yetmediyse bir daha kaydır ve 500 yıl öncesine git. Biz “buralar hep dutluktu” diyoruz ya oralar da bataklıkmış. Yetmedi mi? İyice abart ve 100 milyon yıl öncesine gidip dinozorlarla karşılaş.

Bir gün böyle bir seyahat gerçekleştirebilecek miyiz henüz bilmiyoruz. Ama geçen hafta ortalık şöyle bir haberle çalkalandı:

Bilim insanları kuantum bilgisayarıyla yapılan deneyde ‘zamanı geriye aldı’

Bu haberi son derece saygın ve uluslararası bir haber ajansından okuyacağım ama üç aşağı beş yukarı tüm yerli ve yabancı basında buna benzer haberler yapıldı.

Bilim insanları, kuantum bilgisayarı kullanarak zamanın yönünü tersine çevirdiklerini duyurdular. Rus, Amerikalı ve İsviçreli bilim insanlarının yürüttüğü çalışmanın temel fizik kurallarına ters düştüğü ve evreni yöneten kurallarla ilgili algıları kökünden değiştirme potansiyelinin olduğu belirtiliyor. Akademik bir dergi olan ‘Scientific Reports’ta yayımlanan araştırmanın kuantum bilgisayarlarının işleyişine dair de yeni fikirler verebileceği düşünülüyor.

Hayda! Son derece ilginç bir haber. Üstelik neredeyse tüm medyada en azından bilim sayfalarının manşetlerini süsledi. Dedim ya. Konu, insanların en büyük hayallerinden biri. Tabi benim de çok ilgimi çekti ve araştırmaya başladım. Önce yayımlanan 14 sayfalık bilimsel makaleyi okumaya çalıştım. Çalıştım diyorum, çünkü kuantum dünyasıyla ilgili yapılan çalışmaları anlamak o kadar kolay değil. Ama en azından konunun yanlış veya eksik haberleştirildiğini ve fazla abartıldığını anlayabildim. Az önce aktardığım haber ve benzeri yüzlercesi bizleri yanlış bilgilendiriyor.

Bilim insanları zamanı geriye almadı. Kuantum bilgisayarı kullanarak zamanın tersine çevrilmesini simüle ettiler. Buradaki simülasyon kavramının altını çizmek gerekiyor. Simülasyonu gerçekleştiren Moskova Fizik ve Teknoloji Enstitüsü’nden Gordey Lesovik yaptıkları çalışmanın termodinamiğin ikinci yasasını ihlal etme ihtimali olduğunu söylüyor.

Termodinamiğin ikinci yasası nedir?

Bu yasaya göre “izole sistemlerin entropisi asla azalmaz.” Evrendeki her şey düzenden düzensizliğe, kaosa doğru gider. Zamanın oku kavramından bahsetmiştim daha önce size. İşte o ok çift değil, tek yönlüdür. Simetrik değil, asimetriktir. Gelecek ve geçmiş arasında bir asimetri vardır. Tüm bu söylediklerim son iki yüzyıldır yapılan araştırmaların sonucu elde ettiğimiz bilgiler. Ancak kuantum dünyasında yapılan gözlemler bizim dünyada görmeye alıştığımız şeylerden farklı olabiliyor.

Yeni bilimsel çalışmayı yapan araştırmacılar konuyu bilardo masası analojisiyle açıklamaya çalışmış. Bilardo masasının üstünde başlangıçta üçgenin içindeki toplar bir düzen halindedir. Iskatayla vurduğunuzda toplar masaya dağılır. Düzenden kaosa, geçmişten geleceğe doğru ilerler. Peki ya tekrar bir araya gelip üçgen dizilime geri dönebilir mi bu toplar? İşte yapılan deneyde tam da bu işlem dört aşamada simüle edildi.

Üçüncü aşamada yani popüler analojiyle bilardo topları dağılmış haldeyken araştırmacılar IBM’in kuantum bilgisayarında kendi geliştirdikleri bir programı çalıştırdılar. Program çalıştıktan sonra kaostan düzene geri dönmeyi başardılar. Tabi bu denemeler bilardo toplarıyla değil kübitlerle yapıldı. Kübitler nedir? Kuantum bilgi birimidir. Şu anda kullandığımız bilgisayarlar dijital biliyorsunuz. Yani bilgi 0 ve 1’ler halinde depolanıyor. Kübitlerse kuantum süperpozisyonu denilen bir durumda. Yani aynı anda hem 0 hem de 1 olabiliyor. Demiştim ya kuantum dünyası bizimkinden farklı diye. Geliştirilen bu özel programla kübitlerin yani popüler analojiyle bilardo toplarının başlangıç durumuna dönmesi sağlanmış. Tabi şu anda bu işlem tam olarak 15 bilardo topunun geriye dönüp başlangıçtaki üçgeni oluşturulması gibi bir şey değil. İki kübitte %85 başarılı olmuş. Üçüncü kübiti eklediklerinde başarı oranı %50’ye inmiş. Yazı tura atmak gibi.

Peki bu durumda çalıştırdıkları o “kuantum bilgisayarı programı” için bir zaman makinesi diyebilir miyiz? TARDIS’in ilk adımları mı? Geçmişe gidebilecek miyiz?

Hayır. Sakin. Siz bu işi haberleştirenlere bakmayın. Onlar sizin en büyük hayallerinizi tıklara dönüştürmeye çalışıyorlar. Teorik fizikçilere göre yapılan bu işlem bir videoyu geri sarmak gibi bir şey. Zaman geriye gidiyormuş gibi görünebilir ama siz onu seyrederken aslında yine zamanda ileriye doğru gidiyorsunuz. Yani bilim insanları zamanı geriye almadılar. İşlem, süreç geriye döndü, zaman değil.

Ama bilardo topları nasıl olur da dağınıklıktan düzene geçebilir? Bu zamanda geriye gitmek gibi bir şey değil mi? Değil. Size Meksika Üniversitesi’nde yapılan laminar akış deneyini göstereyim. Başlangıçta renkli sıvı damlacıkları mısır şurubunun içine damlatılıyor. Saat yönünde çevrilen kolla sıvılar karıştırılıyor. Sonra saat yönünün tersine çevrilmeye başlanıyor. Buna zamanı geri almak denebilir mi? Denemez. Elinizle saatin akrep ve yelkovanını geriye doğru çevirdiğinizde zaman geriye doğru mu akıyor? Hayır, siz o işlemi yaparken de zaman geçmeye devam eder. Deneyin sonunda başlangıç durumuna geri döndük. Hani termodinamiğin ikinci yasası vardı? Kaostan düzene geri dönüş olmazdı? Nasıl birbirine karışan sıvılar tekrar ayrıştı? Buna da siz cevap verin. İpucu veriyorum: izlediğiniz şeye tek taraftan baktınız. O zaman yorumlarınızı bekliyorum.

Peki yapılan bu çalışmanın hiç bir değeri yok mu? Var. Mesela gelecekte çok önemli bir şekilde hayatımızı değiştirecek olan kuantum bilgisayarlarda çalışacak programları test etmek için kullanılabilir. Ama o zaman da haber değeri olmaz. Hangi başlığı görürseniz tıklarsınız?

1. Bilim insanları kuantum bilgisayarıyla yapılan deneyde ‘zamanı geriye aldı’
2. Bilim insanları kuantum bilgisayarlarında test yapabilen bir program yazdı

Tabiki ilki daha çok ilgimizi çekiyor. O yüzden de hemen her yıl bilimsel konularda böyle abartılı haberler ortaya çıkıyor. Bize düşen uyanık olmak. Her duyduğumuza hatta az önce gösterdiğim deneyde olduğu gibi her gördüğümüze inanmamak. Biraz meraklı olup, sorgulamak. En az iki ayrı güvenilir kaynaktan araştırmak. Bu videoları hazırlarken benim yapmaya çalıştığım şey bu. Her zaman olduğu gibi faydalandığım kaynakların linkine videonun altındaki açıklamalar bölümünden ulaşabilirsiniz.

Sonuç olarak bilim insanları zamanı geri almadı. Zaman makinesi icat edilmedi. Henüz. Ama biz en azından tek yönlü de olsa zamanda yolculuğumuza devam ediyoruz. Kendi zaman çizgimizi, kendi gerçekliğimizi yaratıyoruz. Bu yolculuklar konusunda uzman Dr. Who ne demişti?

Gelecek sizin etrafınızda oluşuyor. Burada. Şu anda. İyi olanı yapın. İnsanlık için ve Dünya için.