Dünyanın en ilginç haritaları

Haritalara karşı çok büyük bir ilgim var. Coğrafi bölgelerin kağıt ya da ekran üzerindeki bu izdüşümlerine saatlerce bakıp çıkarımlar yapabilirim. Bence bilgiyi görselleştirmenin en güzel yollarından biri bu. 

Bir sanatçının dediği gibi: “Haritalar cesareti teşvik eder. Şifreli aşk mektupları gibidirler. Her şeyi mümkün kılarlar.”

O yüzden bu videoda sizlere yıllardır biriktirdiğim enteresan haritalardan bazılarını göstereceğim.  Önce modern oan bir haritadan başlayalım. En sona en eskisini sakladım.

Dünyanın en çok fotoğrafı çekilen yerleri

Dünyanın en çok fotoğrafı çekilen yerleri nereler olabilir bir fikriniz var mı?

Sarı olarak gördüğümüz bölgeler en çok fotoğrafı çekilen yerler. Bu interaktif bir harita. Dolayısıyla yaklaşıp uzaklaşabilir ve en çok fotoğraflanan kentleri görebiliriz. Bu haritanın ve diğer göstereceğim tüm haritaların kaynaklarını ve linklerini web sitemde bulabilirsiniz. İlk dikkatimi çeken şey güney yarımkürenin daha az fotoğraflandığı. Orada ilk 10’a giren tek kent Buenos Aires. Doğuda Japonya’da çok fotoğraf çekildiğini görüyoruz. Elinde fotoğraf makinesiyle çekim yapan Japon turist stereotipini destekleyen bir veri. Tabi asıl yoğun olan bölge Avrupa. İstanbul en çok fotoğraflanan kentler listesinde 5. sırada. 1. Sırada dünyanın en çok turist çeken ülkesi ABD’nin New York kenti var.

Papağanların doğal yaşam alanları

Az önce güney yarım kürenin kuzeye göre daha az fotoğraflandığını söylemiştim. Papağanların doğal yaşam alanları haritası bunu tersine çeviriyor. 

Gördüğünüz gibi papağanlar dünyanın kırmızı olan bölgelerinde yaşıyor. Yani tropik ve subtropik iklimlerde. En çok da Avustralya ve Güney Amerika’da. Bazı Karayip ve Pasifik adalarında endemik türleri de var. Yani sadece orada yaşayan papağanlar. Papağanlar kuşlar içinde beyinleri en gelişmiş olan gruptur. Bu yüzden bildiğiniz gibi sesleri teklit etme yetenekleri vardır.

Farelerin yaşamadığı yerler

Papağanlardan farklı olarak “fareler dünyanın her yerinde yaşarlar” diye biliriz değil mi? Ama onların yaşamadığı yerler de var.

Bu haritada onların yaşadığı alanları yine kırmızı alanlar olarak görebiliriz. Neredeyse dünyanın tamamında yaşıyorlar. Kuzey ve Güney Kutbu hariç. Zaten o bölgelerdeki doğal yaşam çok kısıtlı bir çeşitliliğe imkan veriyor. Peki Kanada’nın ortasındaki şu mavi alana ne demeli? Orası Alberta eyaleti ve Alberta’da fare yaşamıyor. Peki neden? Alberta’da ne oldu? 1950’de farelerin kökünü kurutmak üzere bir savaşa girişildi. Burada yaşayan 4 milyon kişi fareleri daha spesifisik olarak Norveç farelerini -ki aslında Çin asıllı kahverengi farelerdir bunlar- insanlığa karşı en yok edici düşmanlardan biri olarak ilan ederek onlarla amansız bir mücadeleye girişti. Bu mücadele sonucunda neredeyse Fransa büyüklüğündeki Alberta eyaleti 70 yıldır faresiz bir alan haline getirildi. 

1 Milyar nüfusa göre dünya

Dünyada yaklaşık 7 milyar insan yaşıyor. Eğer bunları 1’er milyarlık 7 eşit bölgeye ayırsaydık nasıl bir harita oluşurdu? Mesela dünyanın 7 kıtasına dengeli bir şekilde dağılırlar mıydı? Bir bakalım…

Afrika’da yaklaşık 1 milyar kişi yaşıyor. Avrupa ve ortadoğuda da toplam 1 milyar kişi var. Bundan sonra iş biraz karmaşıklaşıyor. Çünkü Asya’nın sadece şu bölgesinde 1 milyar kişi var. Sadece Hindistan’ın ve Çin’in bazı parçalarında da 1’er milyar insan var. Okyanusya adı verilen bu bölgedeki adalar ve kara parçalarında da nüfus 1 milyar. Etti mi 6 milyar? Geriye kalan 1 milyar kişi Kuzey Amerika, Güney Amerika, Avustralya ve Yeni Zelanda’ya dağılmış ferah ferah yaşıyorlar. Benim yorumum şu. Bu bölgelerde eskiden de insanlar yaşıyordu ama modern toplumlar tarafından yapılan keşiflerle en son bu bölgeler bulundu ve göç edildi. Yine de insanlık Asya, Afrika ve Avrupa gibi eski topraklardan ayrılma konusunda biraz daha hareketsiz kalmayı tercih ediyor. 

Dünyanın en kalabalık yuvarlağı

Dünya nüfus dağılımına dair en çarpıcı örneklerden biri de şu.

Burası dünyanın en kalabalık yuvarlağı. Bu yuvarlağın içindeki nüfus, dünyanın geri kalanından daha fazla. Bir kıyaslama yaparsak eğer bu yuvarlağın içinde yer alan Manila kentindeki nüfus yoğunluğu Grönland’a göre 1 milyon kat daha fazla. Eğer Myanmar (Burma)’daki Mongkhet kentine pergelinizi koyup 3300 km çapında bir daire çizerseniz dünyadaki tüm insanların yarısı o dairenin içinde kalır. Düşünebiliyor musunuz? Dünyanın yarısı en fazla 3300 km uzağınızda.

100 milyonun altındaki ülkeler haritadan silinseydi

Dünya gerçekten de çok kalabalık ama ülkeler bazında düşününce durum değişiyor. Mesela 7 küsür milyarlık dünyada 100 milyon nüfusun altındaki ülkeler haritadan silinseydi ne olurdu? 

Kırmızı alanlardan görebildiğimiz gibi ülkelerin büyük çoğunluğu yine o dünyanın en kalabalık yuvarlağının olduğu yerde kalırdı. 1 milyarlık bölgeler haritasında en az nüfus yoğunluğunun olduğu yerler olarak Kuzey ve Güney Amerika’yı görmüştük. Ama buradaki iki ülke Brezilya ve ABD yine de haritadan silinmiyor. Çünkü kalabalık da olsalar bu ülkelerin coğrafyası çok geniş. Bu haritada 80 milyon nüfusuyla Türkiye yok ama Bangladeş var ve bu oldukça dikkat çekici. Çünkü neredeyse Türkiye’nin altıda biri kadar küçük bir alanda, belki de Ege Bölgesi kadar bir alanda Türkiye’nin iki katı insan yaşıyor. 160 milyon kişi.

Dünyanın en çok kahve içilen ülkeleri

Dünyanın en çok kahve içilen ülkeleri hangisidir dersiniz? Burada da şaşırtıcı bir saptamam olacak.

Lacivert renkli ülkeler en çok kahve içenler. İzlanda ve İskandinav ülkeleri başı çekiyor. Finlandiya kişi başı 9.6 kg ile bir numarada. 1 kişinin 1 yılda içtiği kahveyi tek seferde taşıması bile zor. Sonrasında koyu ve açık mavi ülkeler geliyor. Avrupa’nın çoğu, Kuzey Amerika ülkeleri orta ve üst seviyede kahve tüketimine sahip ülkeler. Benim dikkatimi çeken şey Türkiye’nin en az kahve tüketen ülkelerden biri olması. İlk 50’de bile yokuz. 

Oysa kahve kelimesinin diğer dillerdeki karşılığı haritasını inceleyince dikkatimiz çeken şey ne? Tüm Avrupa’da neredeyse aynı şekilde söylenyior oluşu. Her ne kadar kahve kelimesinin kökeni Arapça “kahva” sözünden gelse de onun Avrupa’da bu isimle yaygınlaşmasını sağlayan unsur Osmanlılardı. Biz ne ara kahve içmekten vazgeçtik merak ediyorum doğrusu. Belki de ondan çok daha sonra 20. Yüzyılın başında ülkemize gelen çay yüzünden herşey değişmiş olabilir. Çünkü yılda kişi başı 5.8 kg ile dünyada en çok çay tüketen ülke Türkiye. Kahve haritasında dikkatimi çeken bir başka şey de Yemen. Bizde türküsü bile vardır: Kahve Yemen’den gelir. Ancak bu haritada etrafındaki diğer ülkeler yeşil olmasına rağmen sadece Yemen sarı olarak kalmış. Yani dünyanın en az kahve tüketen ülkelerinden biri. Kafe Mocha derken kullandığımız Mocha kelimesi bile bir Yemen limanı olan Mocha’dan gelirken listede bu kadar geride kalması enteresan. Tüm dünya Mocha içeriken Mocha kentindekiler ne içiyor acaba?

Dünyanın en çok çöp üreten ülkeleri 

Tüketim haritasının doğal bir sonucu çöp üretim haritası olmalı diye düşünerek şimdi de dünyanın en çok çöp üreten, daha doğrusu tehlikeli çöp üreten ülkeleri haritasına bir bakalım. 

Bu konuda Rusya başı çekiyor. Tehlikeli sıfatının anlamı şu: insan sağlığına ve çevreye potansiyel olarak önemli ölçüde zarar verme riski taşıyan çöpler. Rusya’dan sonra üretim konusunda rekabetçi ülkeler geliyor: ABD, Çin, Brezilya, Almanya başta olmak üzere Avrupa ülkeleri. Hatta orta doğudaki Arap ülkeleri bile bu tür çöplerin üretiminde koyu renkli olarak yer almış. Türkiye en az tehlikeli çöp üreten ülkeler arasında gözüküyor.

Dünyanın en popüler mesajlaşma uygulamaları

Bu videoyu bir arkadaşınıza göndermek isteseydiniz hangi uygulamayı kullanırdınız?

Büyük bir ihtimalle WhatsApp uygulamasını. Bu haritada parlak yeşil olan bölgelerde en çok kullanılan mesajlaşma uygulaması WhatsApp. Ama başka uygulamalar da var. WhatsApp’ın sahibi Facebook bir Amerikan şirketi olsa da Amerika, Kanada ve Avustralya’da en çok Messenger uygulaması kullanılıyor. Dünya nüfusunun yarısının yaşadığı yuvarlakta durum iyice karııyor. Çin’de kendi mesajlaşma uygulamaları WeChat en yaygını. Etrafındaki ülkelerde Messenger ve WhatsApp’a ek olarak Viber kullanan da var, Line kullanan da. Peki yaklaşık 1 milyar kişinin yaşadığı şu adalardaki siyah bölgedekiler nasıl haberleşiyor dersiniz? Blackberry Messenger ile.

Dünyanın en mutlu insanları

Gelelim en tartışmaya açık haritalardan birine. Dünyanın en mutlu insanları nerede yaşıyor? 

Mutluluk gibi ölçülmesi zor olan bir konu bile araştırmacılar tarafından sürekli inceleniyor ve sonuçlar böyle bir haritada toplanıyor. Size gösterdiğim veriler Birleşmiş Milletler tarafından yayımlandı. Buna göre son üç yıldır arka arkaya dünyanın en mutlu ülkesi Finlandiya olmuş. Hımm. Biz bu ülkeyi başka hangi listede bir numara olarak görmüştük? Dünyanın en çok kahve içen ülkesiydi. Acaba kahveyle mutluluk arasında bir ilişki olabilir mi? Bilimsel olarak son derece temelsiz bir saptama oldu bu, çünkü iki değişken arasındaki ilişki (yani korelasyon) nedensellik anlamına gelmez! Yine de bu listenin 79. Ülkesi olarak Türkiye’de sabah kahvaltılarında çay yerine kahve içilmesi önerisinde bulunmak istiyorum. Belki mutluluk endeksinde ne azından kendi yapabileceğimiz bir değişiklikle biraz daha üst sıralara çıkılabilir. 

Dünyanın en çok bahşiş verilen ülkeleri

Şu anda dünyayı gezmek pek mümkün değil ama ileride böyle bir şansınız olursa dünya bahşiş haritası aklınızın bir köşesinde bulunsun.

Çünkü 17. Yüzyılda icat edilen bahşiş kavramı farklı coğrafyalarda farklı şekillerde uygulanıyor. Kırmızı renkli Kuzey Amerika ülkelerinde hizmet sektöründe çalışanlar için %15-20 civarında bir bahşiş beklentisi vardır. Hatta bazı restoranlar hesaba doğrudan bunu eklerler, yani opsiyonel bile değildir. Öte yandan mor renkli Japonya’da bahşiş verilmez. Hatta bahşiş vermeye kalkmak karşınızdaki kişi için onur kırıcı bir eylemdir. 

Soldan – sağdan akan trafik

Dünyayı gezerken dikkate almanız gerekn konulardan biri de trafiğin akış yönüdür. Bize hep sağdan git hep sağdan kaldırımın da sağından… diye öğretildi.

Ama dünyada trafiği soldan akan hiç de azımsanmayacak sayıda ülke var. Genelde bu ülkelerden ilk akla geleni İngiltere’dir. Zamanında onların etkisinde kalan Doğu Afrika ülkeleri ve Hindistan’da da hala trafik soldan akıyor. 1919’dan 1986’ya kadar toplam 34 ülke bu akışı soldan sağa çevirmiş. Hiçbir ülke tersini yapmamış. Böylesine büyük bir dönüşüme rağmen hala 65 ülkede trafik sağdan değil soldan akmaya devam ediyor. Birinin diğerine göre bir üstünlüğü var mı ya da bu akış yönünün kaynağı nedir tam olarak bilinmiyor. Ama insanların %90’ının sağ elini kullanmasıyla ilişkisi olabilir.

Dünyanın hız limitleri

Sağdan ya da soldan fark etmez, bsarım gaza diyorsanız bu harita size göre. Dünyanın hız limitleri haritası.

Burada ülkeler bile kendi içinde farklı uygulamalar yapıyor. Özellikle ABD’de eyaletlerin farklı uygulamaları var. En fazla saatte 105 km yapabileceğiniz yerler de var, saatte 140 km yapacağınız yerler de… Avustralya ve Kanada’da da eyaletlere göre hız limitleri değişiyor. Haritada sadece bir tane pembe ülke var. O ülkede hız limiti bulunmuyor. O ülke aynı zamanda dünyanın en iyi araba markalarından bazılarının da üreticisi olan Almanya.

Metrik sistem kullanan ülkeler

Şimdi daha da enteresan bir harita var sırada. Metrik sistem kullanan ülkeler.

Aslında metrik sistem kullanmayan ülkeler demek daha doğru olur. Çünkü sadece ABD, Liberya ve Myanmar kullanmıyor. 1790’da Fransa’da ortaya çıkan metrik sistem son derece makul bir ölçüm sistemi olarak tüm dünyada hızla yaygınlaşmışken Amerikalılar hala inçlerle, poundlarla uğraşıyorlar. Buna emperyal sistem deniyor. Normalde İngiliz İmparatorluğu tarafından ortaya çıkmış ama onlar bile terk edip metrik sisteme geçmişler. Onlarla savaşıp bağımsızlığını kazanan Amerikalılarsa kraliçenin ayak ölçüsü olan footla kısa mesafeleri ölçmeye devam ediyor. 

Adı Victoria olan yerler

Kraliçe demişken… Sıradaki haritamız adı Victoria olan yerleri gösteriyor.

Ne kadar olabilir ki diye düşünebilirsiniz ama kırmızı noktalardan da görebileceğiniz gibi yüzlerce yerleşim yerinin adı Victoria. 

Bu haritayı hazırlayan arkadaş sonradan Vitoria kelimesinin de aynı ismin bir türevi olduğunu fark edince bir de adında Vitoria olan yerleri çıkarmış. 

Ben de bu ikisini birleştirip genel bir harita haline getirdim. Gördüğünüz gibi bir kraliçenin adı kutuplar dahil tüm kıtalarda yaşatılmaya devam ediyor. Arılarla insan türü arasında bir bağlantı kurulabilir mi? 

TV’nin giriş yapma tarihi

Geçenlerde Dlive platformunda yaptığım haftalık canlı yayınlardan birinde dikkatimi çekmişti bu konu. TV’nin ülkelere giriş tarihini araştırdım bunun üzerine.

Çünkü sinema neredeyse icadıyla birlikte ta Osmanlılar döneminde ülkeye giriş yapmış. Ancak TV’nin ülkemize girişi 1960’ların sonunda olabilmiş. Oysa 1928’de ABD’de ilk yayın denemeleri başlamıştı. Haritada en koyu renkle gösterilen bölgeler 1939 öncesinde TV kullanmaya başlayan ilk ülkeler. Sarıyla gösterilen yerlere TV 2000’lerden sonra girebilmiş. 2000’lerden sonra biz internetle TV’nun sonu gelmeye başladı derken Tonga, Kiribati, Papua Yeni Gine gibi ülkelere yeni giriş yapmaya başlamış.

Denize kıyısı olmayan ülkeler

Dünyada denizlere ve okyanuslara kıyısı olmayan toplam 44 tane ülke var. Bu ülkelerden Kazakistan en büyüğü. İzleyicilerimden önemli bir kısmının yaşadığı Azerbaycan da bu ülkeler arasında sayılıyor. Her ne kadar başkent Bakü başta olmak üzere ülkenin doğusunun Hazar Denizi’ne kıyısı olsa ve Hazar Denizi de dünyanın en büyük iç denizi olsa da teknik olarak bu listede yer alıyor. Peki mor olan ülkeler ne biliyor musunuz? Onların etrafındaki ülkelerin bile denize kıyısı yok. Bu şekilde olan yani duble denize kıyısı olmayan iki ülke var dünyada: Özbekistan ve Lihtenştayn.

Dünyanın ilk modern atlası (Piri Reis Haritası)

Bu kadar dünya haritası gösterdim size. Peki dünyanın bugünkü gösterimine en yakın ilk haritasını görmek ister misiniz?

Dünyanın ilk modern atlasıyla tanışın. Theatrum Orbis Terrarum. Dünya küresi tiyatrosu anlamına geliyor. Aslında Piri Reis’in haritası bundan daha eski ve oldukça da detaylı ama tüm dünyayı göstermediği için bu harita dünyanın ilk atlası olarak kabul ediliyor. 1570 yılında bu ve dünyanın farklı yerlerini gösteren toplam 53 harita şeklinde basılmış. Yine de haritaya dikkatli bir şekilde bakarsanız eksik olan bazı bölgeleri fark edeceksiniz. Bunların hangi bölgeler olduğunu keşfetmeyi size bırakıyorum. Bulduklarınızı yorum olarak paylaşabilirsiniz. 

Benim bu haritayla dikkatimi çeken şeyse şu: Dakikalardır dünyanın çeşit çeşit haritasını gördük. Ama daha 500 yıl önce dünyanın genel bir haritası bile yoktu. Sadece 450 yıldır içinde yaşadığımız gezegeni kaba saba da olsa resmetmeye başlamışız. Onunla tanışmak için ne kadar da kısa bir süre öyle değil mi?