Mars Helikopteri 14 Nisan’da başka bir gezegende uçan ilk makine olacak!

Bir hayal kurmanızı istiyorum. Şimdi değil de 1903 yılında yaşadığınızı farz edin. O güne kadar kuşlar dışında hiçbir canlı kendi gücüyle yerçekimine karşı koyamamış. Kanat takıp uçmayı deneyenler olmuş tabi ama harici bir güçle bunu başarmak kolay değil. O günlerde insanların en büyük ideallerinden biri buymuş: göklere ulaşmak… Göklerde dolaşmak… 

Dünyanın farklı yerlerinde farklı denemeler yapılırken 17 Aralık 1903 saat 10:35’te bu denemelerden birine ait şu fotoğraf çekilmiş. Çok önemli bir fotoğraf bu. Çünkü insanlık tarihinde ilk kez havadan ağır bir makinenin, kendi gücüyle, üzerinde bir insanla beraber, yerden havalandığını, hızını azaltmadan, kontrollü bir şekilde uçurulduğunu belgeliyor. Bisiklet ustası iki kardeşin geliştirdiği Wright Flyer adlı bu uçağın uçtuğu o sahilde olduğunuzu hayal edin. Bu fotoğrafın çekilmesinden sadece 10 yıl sonra yolcu taşımaya başlayan ilk uçakların ortaya çıkacağı, 20 yıl sonra Türk Hava Kurumu’nun kurulacağı, 40 yıl sonra gökyüzünde hemen herkesin uçmaya başlayacağı hiç aklınıza gelir miydi? 

O fotoğrafın çekilmesinden 117 yıl 4 ay sonra yani bugün yine çok önemli bir olay yaşanıyor. Bu kez Dünya üzerindeki bir sahilde değil, başka bir gezegendeki antik bir kumsalda ilk uçuş gerçekleştirilecek. Mars helikopteri Ingenuity başka bir dünyada kendi gücüyle yerden havalanacak, hızını azaltmadan kontrollü bir şekilde uçacak ve bir aksilik çıkmazsa hasarsız bir şekilde yere konacak. 

Geçtiğimiz Şubat ayında Mars’a gönderilen Perseverance rover’ının altında bu minik helikopter vardı. Aylar süren milyonlarca kilometrelik yolculuğunu bu rover’ın karnında geçirdi. Sizlere canlı olarak aktardığım başarılı inişin ardından kendi denemesi için hazırlıklara başladı. Önce kilitlerini açarak roverdan ayrıldı. Sonra kendi güneş panellerini kullanarak şarj olmaya başladı. -90 dereceye düşen Mars gecelerinde tek başına ayakta kalabilmek için gerekli enerjiyi topladı. Ve nihayet geçtiğimiz günlerde pervanelerini açarak yerde ilk kez çalıştırmayı denedi. Bu aşamaya kadar her şey yolunda gitti. Bugün artık en önemli kısma gelindi. Motorlarını tam hızla çalıştırarak Mars atmosferinde uçuşa başlayacak.  

Ingenuity, 4 bacaklı iki pervaneli bir araç. Toplam ağırlığı 1.8 kg. Böylesine hafif olabilmesi için pervaneleri karbon fiberden yapılmış. Alt tarafındaki pilleri şarj edebilmek için üst tarafında bir güneş enerjisi paneli var. Yine alt tarafta pillerin yanı sıra navigasyonu ve uçuş fonksiyonlarını yöneten beyni aşırı sıcak ve soğuktan koruyan bir dış kabuk yer alıyor. Bunun üzerinde ayrıca sensörler ve kameralar bulunuyor. Mars’a daha önce de pek çok araç ve rover gönderilmişti ancak bu kez gönderilen Perseverance’ın en önemli ayırt edici özelliklerinden biri üzerinde çok sayıda kamera taşıması. O yüzden iniş sırasında oldukça etkileyici görüntüler kaydedip yollayabilmişti. Şimdi sıra yanında götürdüğü bu minik araçta… 

Aslında şimdiden o da fotoğraf çekip yollamaya başladı. İlk gönderdiği fotoğrafta rover’ın hemen altında Jezero kraterinin yüzeyini görüyoruz. Üst köşelerde roverın iki tekerleği de kadraja girmiş. Ertesi gün helikopterin üzerinden çekildikten hemen sonra roverın arkasındaki kamera onu böyle görüntüledi. İndikten 44 sol yani Mars günü sonraysa artık helikopter tek başına. Perseverance üzerindeki en sofistike kamera Mastcam-Z iki lensten oluşuyor ve zoom yapabilme özelliği de olduğu için böyle yakın çekim fotoğraflar yakalayabiliyor. 6 Nisan’da üzerinde taşıdığı bir başka kamerayla bu kez hem kendisini hem de helikopteri çekip gönderdi. Bu görüntü 62 farklı fotoğrafın birleştirilmesi sonucunda ortaya çıktı. Rover’ın hemen arkasındaki helikopter kameranın lensinden yaklaşık 3.9 metre uzaklıkta. Nihayet en son gönderilen fotoğrafların hareketli bir şekilde birleştirilmesinden oluşan bu görüntüde yerde ilk kez çalıştırılan helikopterin pervanelerini izliyoruz.

Az önce de belirttiğim gibi diğer Mars görevlerinden farklı olarak bu kez çok daha fazla sayıda kameradan farklı açılarda daha önce hiç görmediğimiz şekilde görseller, videolar ve hatta sesler kaydedilip gönderiliyor. Eğer uçma denemesi başarılı olursa hem rover hem de helikopter üzerinde bulunan kameralar sayesinde görüntü ve ses kaydı da yapılması planlanıyor. Bunların aktarılabilmesi için güneş panelinin hemen altına antenler yerleştirilmiş.

Peki nasıl bir uçuş planlanıyor? Bu konuda bilgi vermeden önce bu videonun sponsoru Cambly’nin bir mesajını paylaşmak istiyorum. Bugüne kadar birçok kişinin İngilizce bilgisini geliştiren Cambly ile siz de dünyada gelişen bu tür olayları kaynağından araştırıp, okuyup, öğrenebilirsiniz. Belli bir süre ve sayıyla sınırlı %60 indirimden yararlanmak ve 10 dakika ücretsiz deneme yapmak için açıklamadaki linke tıklayıp size vereceğim özel kodu kullanabilirsiniz. Haftada 2-3 gün, günde 30 dakikanızı İngilizceye ayırarak, evinizden çıkmadan, istediğiniz gün ve saatte, bu işin uzmanı eğitmenlerle ve seviyenize uygun bir ders programıyla bunu yapabilirsiniz. Ders deyince aklınıza klasik bir format gelmesin. Ana dili İngilizce olan eğitmenlerle uzay, kültür, seyahat, filmler gibi ilginizi çekecek konular üzerinden konuşarak yaşayan bir şekilde dil öğreniyorsunuz. O yüzden yakın çevremdekilere de tavsiye ettiğim hem Cambly’nin hem de 4-15 yaş arasındaki çocuklara özel Cambly Kids’in indirim kodlarını açıklama bölümünde bulabilirsiniz.

Mars helikopteri nasıl uçacak? Onu tasarlayanlar uçup uçamayacağından bile tam olarak emin değillermiş başlangıçta. Geceleri son derece soğuk bir gezegenin son derece ince atmosferinde nasıl uçulabilir? Herhangi bir soruya nasıl cevap verilebilir? Deneyerek. Sadece onların değil proje geliştirmek isteyen herkesin üç adet T’ye ihtiyacı var: Tasarla, test et, tekrarla. Bunu kuşların kanat çırpmasına benzetebiliriz. Tasarla, test et, tekrarla! Yeterince sık yaparsanız, her testte öğrendiklerinizle tasarımınızı geliştirirseniz bir de bakmışsınız projeniz yerden havalanmış. İşte Mars’ta uçacak bir helikopterin tasarımı da aynı süreçle geliştirilmiş. Dünyanın %1’i inceliğindeki atmosfer koşullarına sahip özel bir laboratuvarda defalarca tekrarlanan testlerin sonuçlarıyla geliştirilen tasarım en son bu hale getirilerek uçması sağlanmış. Üstündeki pervaneler 1.2 metre uzunlukta ama sadece 35 gr ve o incecik atmosferde uçabilmek için dakikada 2400 kez dönüyor.

Dünya ile Mars arasındaki bir başka farklılık da yerçekimi. Bu konuda Mars daha avantajlı çünkü oradaki çekim Dünya’dakinin üçte biri kadar. Yine de bu uçuşu atmosfer inceliği ve yerçekimi etkisi bakımından Dünya’daki bir uçuşa benzetecek olsaydık deniz seviyesinden 30000 metre yüksekte helikopter uçurmaya benzetebilirdik. Normal helikopterlerin en fazla 3000 metreye çıkabildiğini düşündüğümüzde oldukça yüksek bir irtifa bu. Bugüne kadar Dünyada bir helikopterin çıkabildiği en yüksek irtifa 1972’de 12442 metre olmuş. Buradan sonra atmosfer çok inceldiği için pervanelerin dönüşü yeterli kaldırma etkisi veremiyor. Ingenuity bunun iki katından daha yüksekteki atmosferik koşullarda uçmaya çalışacak.

Peki bu son derece önemli uçuş testi ne zaman gerçekleşecek? 11 Nisan 2021 Pazar günü. Bugün. Mars saatiyle 12:30’da. Çok soğuk geçen bir başka Mars gecesinde donmamak için harcanan enerjiyi yeniden elde etmek üzere pillerini şarj edip, rüzgarın nispeten az olduğu öğle saatlerinde uçması planlanıyor. Üstelik bu uçuşun sonuçları canlı yayınla paylaşılacak. Bu canlı yayın Türkiye saatiyle 12 Nisan Pazartesi sabahı 10:30’da yapılacak ve ben de yine canlı olarak aktaracağım. Şimdiden aşağıda vereceğim linkteki hatırlatıcıyı aktif hale getirebilirsiniz. Eğer bu kanala abone olmadığınız için videoyu daha geç fark ettiyseniz ve yayınladığım Pazar gününden sonra izliyorsanız o zaman da canlı yayının kaydına ulaşmış olacaksınız. 

Yayında neler olabilir? 4 ihtimal var:

1. Uçuş tamamen başarılı olabilir
2. Kısmen başarılı olabilir, mesela başarıyla kalkar ama sonra çakılır
3. Uçup uçmadığı hakkında yeterli veri gönderemeyebilir
4. Tamamen başarısız olabilir

En son yapılan yer testine kadar her şey başarılı gitti. Hatta pervaneler dakikada 50 tur atacak şekilde oldukça yavaş bir modda çalıştırıldı. Umuyoruz ki yıllardır beklenen bu asıl uçuş testinde de her şey yolunda gider ve bu kez başka bir dünyada gerçekleşecek ilk uçuşa hep birlikte tanıklık ederiz.

Bu uçuşta mühendislik tasarımının yanı sıra sembolik bir tasarım daha var. Mars helikopterinin içine videonun başında size gösterdiğim fotoğraftaki bu uçağın kanadından alınan çok ince, pul kadar küçük bir kumaş parçası yerleştirilmiş. Güneş panelinin hemen altındaki kabloya iliştirilmiş. Eğer uçuş başarılı olursa dünyada yerden havalanan ilk kanat bu kez Mars’ta da havalanmış olacak. Size o ilk uçuşu hayal ettirmiştim. 10 yıl sonra yolcu taşımaya başlayan ilk uçakların ortaya çıktığını 20 yıl sonra Türk Hava Kurumu’nun kurulduğunu anlatmıştım. O zamanlar tüm imkansızlıklara rağmen havacılık konusunda yaşanan bu gelişmeleri çok yakından takip edip çok hızlı adapte oluyormuşuz. Atatürk’ün istikbal göklerdedir vizyonuyla kurulmasına öncülük ettiği Türk Hava Kurumu’nun yetiştirdiği pilotlardan Emrullah Ali, ilk uçuştan sadece 33 yıl sonra Türkkuşu planörüyle 18 saat 35 dakika havada kalarak bir dünya rekoru kırmıştı. 

Şimdilerde iletişim imkanlarımız çok daha gelişmiş durumda. Başka bir gezegende yapılacak ilk uçuşu canlı olarak izleyebilecek hale geldik. Bugün saniyeler sürecek böyle bir uçuşu izleyen gençlerimizin bundan 33 yıl sonra yeni rekorlara imza atmaması için hiçbir engel yok. Yeter ki tasarlamaktan, test etmekten, hatalarımıza rağmen tekrarlamaktan korkmayalım. Yeter ki dikkatimiz, istikbalimiz olan göklerde kalmaya devam etsin.